Ачасене вулама ханахтарни

Самрак  арава ас-тан парса устерес есре пусламаш шкул пелтереше калама сук пысак.

         Веренту ас-тан пару никесе, унан теп инструменче- таван челхе . Тин сес кенеке тытна ачана анасла верентсе ас- тан парасси чи малтан вал хайен таван челхипе тухасла уса курма пултарнинчен килет. Таван челхе-- усекен этеме сут тенчене кемелли алакан ылтан сарассийепе перех.(теслех вырасла каласна пирки)

           Сак асамла сарассипе ача веренуре туллин уса курма пултартар тесен унан пуплевепе шухашлавне пур енлен аталантармалла.Кеске тапхартах ана самаллан вулама, танланса анкарма, шухаша пуплевре усамлан палартма ханахтармалла.

         Пурнас, общество йерки улшанна май веренту условийесем те улшанса пырассе.Ачасем вахата ытларах та ытларах экран уменче ирттерессе.Сав тери сахал вулассе. Весем литература хайлавесене суйласа илме, вуласа анланма, аша хывма, хак пама пелменни- паянхи кун чи сивеч ыйтусенчен пери.

         Сынсем хайсене  кирле информацие ытларах телевиденипе компьютер техники урла илне самантра ачасене вулама верентесси чи сивеч те каткас задача пулса тарать. Палах енте , вулав – пуплевен пите хаватла тесе. Вуласа этем харкам телленех пелу пухать, хай еккипех аталанса пырать. Сапла вара мен ачаран творчествалла, пысак культуралла вулавса пахса устересси патшалах пелтерешле задачасенчен пери тени перте устерсе калани пулмасть.

     Теслех:  2000 сулне тата  2003сулне Петем тенчери вулав ассоциацийе 15 султи шкул ачисем тата студентсен  вулаве менле сирепленнине тепчене. Сак тепчев сакна катартса пана. 2000 сулне

Сак тепчеве 32 сер-шыв хутшанна. Рассейен 15 сулхи шкул ачисем 27 меш выранта пулна. 2003 сулне 40 сер-шыв хутшанна-  пирен сер-шыври ачасем 33- меш выранта. Сак тепчевре тата мен палартна?.Сак тепчеве хутшанна Сер-шывсенчи  ачасен мисе % сулле шайра вулать. Рассейри ачасен 3% канна сулле шайра вулакансен шутне кене. Сире танлаштарма ( Великобританин 15%, Австрии , Канада, Финлянди, Новой Зеландии 10%)

      Самрак арава кенеке юратма , пултарулла вулавса пулма верентесси, вулав культурине ханахтарасси питех те каткас ес.

Ана терес туса пырсан сес илемле самахлах витеме ача пурнасенче пысак пулма пултарать. Илемле литература сыннан шухаш весевне, аслав пултарулахне аталантарать, ас-танне сивечлетет.Франци философе тата сыравси Д.Дидро хай вахатенче сапла калана: «Сынсем вулама парахсан шухашлама та парахассе».Вулав вал – этеме харкам телленех аталанса пыма май паракан питех те паха хатер.

Пусламаш шкулта ачасен вулав ханахавесене аталантарасси халиччен класри тата класс тулашенчи  вулав урокесенче пулса пыратче.Хальхи емерте пусламаш шкулта челхене верентес есе тепер пулам кече: литература вулаве. Литература вулаве – сене предмет.  Патшалах базис планепе килешуллен 2006 султан пусласа чаваш наци пусламаш шкулесен веренту планенче те «Литература вулаве» предмета перремеш класран пусласа пахна.Сапла вара хале 1-4 меш классенче малтанхи вулав урокесем выранне литература вулавен урокесем пулса пырассе.Планра литература вулаве вали перремеш класра эрнере 1 сехет, 2-4 класра- эрнере 3 сехет пахна. Литература вулавне меслетсесем  вулавран илемле самахлах тенчине кусмалли сул-йер выранне хурассе.Литература вулавен теллевесем : 1) пултарулла вулавса (теслех)2) итлевсе  3) хайлавса хатерлесси  Мене верентмелле сак уроксенче : вулама, текстпа еслеме, илемле литература хайлане анланма, анна тишкерие, кенекене юратма, унпа еслеме, харпар хай теллен вулама ханахтарасси. Литература вулаве – сене предмет. 1-меш класс кенекине  чаваш челхин пала методисчесем Т.А.Артемьевапа О.И.Печников «Печексе перче»  тесе ят  пана .Кенеке 2 пайран тарать.Весен суменче  ес тетрачесем пур.  Авторсем анлантарна тарах, учебника аталану принципне тепе хурса ят пана: перчерен_---- калча(  2 класс «Ешел калча») , калчаран пучах уссе ситенет (3-меш класс «Ылтан пучах»).пучах сумне пучах хушсан тешелле келте пулать. (4 класс « Тешелле келте»)

     Литература вулав предметнее йеркелесси пирен республикара вахатра пусланче тесен терес те пулать пуле.

  Шкул ачин вулавне семье пулашмасар анаслан йеркелесе пыраймасть.Вулама веренне тапхар уйрамах пысак пелтерешле пулнине асра татса, ачан вулав техникине  нормана сывхартма тарашмалла..Мен вал вулав виси? О.А.КУзнецовпа Л.Н.Хромован « Техника быстрого чтения»кенекинче ман сынсен текст вулав хавартлахне сапла шута илне: наукапа техника синчен  ансат сырна текста печек хавартлахпа вулакан сын 1 минутра 900 саспалли вулать, ватам хавартлахпа вулаканни – 1500 саспалли, хаварт вулаканни3300саспалли, пите хаварт вулаканни унран ытларах.

Вырас челхинчи самахсем ватамран 6 саспаллирен тарассе тесе шутлассе.

                 Пусламаш класс программинче вулав хавартлахне «самах» шучепе палартна.

      1 класс – 15-20 самах кая мар

      2 класс – 50 самахран кая мар

      3 класс -  70 самахран кая мар

      4 класс – 85- 90 самахран кая маар   (теслех :пултарулла вулавса –Лучший читатель)

Сасасене терес, пасмасар, сыпаксемпе саспаллисен выранне ылмаштармасар, самахсенчи пусамсене терес туса, предложенисен весенчи чарану паллисене паханса тивесле чаранусемпе, интонаципе вулать.

 Шкулта веренме тытансан, кенеке вуласси ачашан питех те йывар ес шутланать.Ача мен чухле ытларах вулать, сак йыварлаха вал саван чухле хавартрах сентерет. Ашше-амашен вара ачине терес те усамла вулама мен чармантарнине пелмелле, ана пулашма тусем ситермелле.Весен ачана никам та «турех» вулама веренейменни синчен, кашни сыннанах хайен йыварлахесем пулни синчен аса илтермелле.Теслехрен; хашесем саспаллисене ылмаштарса вулассе,  самахсен весесене вуласа петермессе.

  Тепер чухне ачасем ашше- амашне кенеке вуласа пама ыйтассе.

« Шкулта веренетен – хавах вула», - тессе. Кирек менле пулсан та ,

Ачана сасапа вуласа памаллах!.

Ачасем валли малтан харпар хай теллен вулама юрахла, хитре укерчекле ятарла кенекесем кирле.Ашше- амашен ачана кассерен  вулама юрахла кенекесем илме тарашмалла.

Ача вулама ларсан , вал менле вуланине санасах пымалла.Хаш-пер ачасем пер самаха е предложение 2 шер хут вулассе. Малтан асра, выра сасапа. Ачана пер есех вырансар темисе хут тунин исси скуки синчен каласа анлантармалла

( Ача менле вуланине сапла тереслесе пахма пулать. Юрахла кенеке суйласа илер.Сер самаха яхан шутласа пала тават та ачана вулама сенер.

Ача сак текста мисе минутра вуласа тухнине астуса юлса сырса хурар.Унтан ачана ткест содержанипе сыханна темисе ыйту парар.Текста хай теллен вуласа тухна хыссан мисе ыйту сине терес ответ панине сырса хурар. Тепер 10-15 кун иртсен каллех тереслер. Сапла вара ача кеске вахатра мен чухле усем тунине туйса илет

 Кашни уйахра 1-2 тереслесе илмелле. Сак тереслев йеркене керсен, ача 3-4 классенче хайне хай тереслеме пултатать. (куне палартм пулать, кенекине перле суйламалла, сырса пыма тетрадь тумалла

Ача терес те сасапа вулама ханахса ситсен, Илемле вулама верентме тытанмалла.Сак есе туна чух чи малтан чарану паллисене курма ханахтармалла..Курни сес сителексер, вулана чух весен теленче терес чарану тума верентмелле.Ачана точка  теленче яланах ытларах  чаранмалли, вулана хушарах ашра  1-2 тесе елкермеллине анлантармалла.Запятой теленче 1 тене чухле чаранса тамалла.

Сак есе менле тумалла?

1)       Ачана сасапа шутласа вулама хушар. Перремеш тиреке, пите пысакки, Михайло Ивановичан пулна.

2)       Унтан сасапа шутлама парахтарса ашра шутлаттармалла .

Сапла еслесен-еслесенача чарану паллисем теленчетерес вулама ханахса ситет. Сак ханаху ана вулана текста лайахрах анланма пулашать.Ку пер эрнере пулмалли ес

 Семьере кашни кассах сасапа вулассине йеркелемелле.Енчен те ача вулана вахатра амаше анна итлеме мансах урах ЕС тавать, такампа каласса ларать пулсан ачан Астан –ха кенеке вулас камале пуле.  Килти библиотекана сене кенекесемпе сенетсех тамалла.

 Палах кашни ача вулаври йыварлахсене хайне май сентерет,сене текста та вал таканмасар вулама саплах ханахатьАчана кенекевулама явастармалли теп меслет—ачан килти вулавне саванасла лару-тарура ирттересси.

 Ашше- амашесем сакан пек упкелешсе каласнине час- часах илтме пулать: килте интересле кенесесем нумай пулин те, ача кенеке вуласшан маар.Мен тумалла-ха кун пек чух?.Ачана шкулта вулама веренме тытансанах  унан вулав хавартлахне устерессишен сине тарса еслемелле, унтан анна кенеке вулас есе юратма ханахтармалла. Ашше-амашен сак есе тума вайне те, вахатне те шеллемелле мар.

 Кенеке вулама юратакан семьере усекен ачасем сак интерес хаварт сирепленет.Ача пуша вахатра семьери ситенне сынсем кенеке тытса ларнине курсать пулсан, вал хай сисмесерех кенекепе интересленме пуслать.

 Семьере ачана вулама верентес есе вал таканмасар, терес вулама ханахса ситичченех туса пымалла.Тепер чухне сак есе ача пусламаш шкултан веренсе тухичченех туса пыма тивет.

  1)Касхи вулав ! класс касхи вулав 20 минут, аслисем вуласа памалла, 2)кенекене ылмашанса вулама пулать.Малтан ситенне сын вуламалла, ун хыссан.Сапла еслесен ача ываннине туймасть.

3)каярахпа, ача самалланах вулама пусласан  кантарла  пер3 страница вуласа тухма хушмалла, касхине вара мен вуланине ыйтмалла. Унтан тин малалла каймалла.